Približavanje Crvene Armije istočnim granicama Trećeg Rajha i Kraljevenine Mađarske dalo je podstrek Narodnooslobodilačkom pokretu (NOP) na teritoriji Palanačkog sreza. Tokom 22. juna 1944. godine novom reorganizacijom partizanskih odreda formiran je I Bačkopačanački odred pod komandom Svetisava Veličkovića. Odred tokom leta i rane jesen iste godine sprovodi diverzanske akcije na ometanju železničkog i telegrafskog saobraćaja, sprovodi napade na žandarmske jedinice i sabotira rad kudeljara u Srezu.
Zbog povećanja broja boraca 5. septembra formirane su dve čete Bačkopalanačkog odreda pod komandom Lazara Grujića i Nikole Mirkovića. Paralelno sa partizanskim akcijama kroz tri palanačke opštine u pravcu Zapada svakodnevno se povlače pripadnici nemačkih i mađarskih jedinica praćeni kolonim civila. Postojećoj koloni postepeno se priključivao i deo civila iz Nemačke i Nove Palanke. Uvidevši svoj položaj mađarske civilne i vojne vlasti tokom oktobra u mestu upuštaju se u pregovore sa predstavnicima NOP o mirnoj predaji Palanke.
Posle tri godine okupacije Bačka Palanka oslobođena je 20. oktobra 1944. godine. Do ranog popodneva razoružani su pripadnici lokalne policije. Borci Bačkolalanačkog odreda iz pravca Čeba preko mosta na Begeju ulaze u opštinu Stara Palanka. U porti srpske pravoslane crkve partizani zajedno sa okupljenim narodom održavaju kratak mitning. . Za komandira mesta postavljen je Đura Đenđur-Cvika, a za sekretara Leposava Andrić-Baba. Ubrzo nakon toga z mesto ulazi IX vojvođanska brigada. Upostavljena je vojna komanda koja je radina na uspostavljanju reda i normalizaciju rada industrije, trgovačkih i zanatskih radnji.
Oslobođena Bačka Palanka našla se na prvoj liniji Sremskog fronta. Jedinice Crvene armije iz pravca Gajdobre u mesto ulaze tokom 25 i 26. oktobra 1944. Do oslobođenja Iloka početkom decembra 1944. godine žitelji Palanke bili su izloženi minobacačkoj vatri nemačkih jedinica stacioniranih u Iloku. Na nemačko bombardovanje sa palanačke strane redovno je uzvraćala sovjetska artiljerija stacionirana pored današnjeg gradskog groblja. Za vreme trajanja Sremskog fronta do aprila 1944. u Bačkoj Palanci organizovana je Vojna bolnica, sprovodile su se akcije prijema dece boraca povučenih sa fronta, akcije prikupljanja pomoći ranjenicima i omladinske akcije na poljoprivrednim dobrima. Deo bačkopalančana boraca NOP i Crvenoarmejaca koju su učestvovali u forsiranju Sremskog fronta sahranjeni su na starom delu groblja u Bačkoj Palanci.
MA Nikola Milivojević
Foto: Privatna arhiva
